|
|
|
|
|
|
 |
wybierz kolorystykę strony |
|
|
| :: Litereatura |
Literatura obejmuje piśmiennictwo hol. i flam., rozwijane w prowincjach hist. Niderlandów. Przed ukształtowaniem się niderl. języka nar. (przeł. XVII i XVIII w.) utwory lit. pisano w dialektach regionalnych. Najstarszym zabytkiem literatury niderlandzkiej jest Żywot świętego Serwacego (ok. 1170) H. van Veldekego. W nurcie rel. literatury wyróżniają się legendy maryjne (Beatrijs, spisana w XIII w.) oraz piśmiennictwo mistyczne (Hadewijch, J. van Ruysbroeck). Intensywny rozwój miast i dworów, szczególnie we Flandrii, sprzyjał rozkwitowi epiki rycerskiej i dworskiej (Karel ende Elegast, koniec XII w.), a także liryki miłosnej (van Veldeke), powstawała literatura mieszczańska (J. van Maerlant), rozwinął się epos zwierzęcy (Van den Vos Reinaerde ok. 1180). Anonimowe dramaty, tzw. abele spelen (ok. 1350), są uznawane za najstarsze w zach. Europie zachowane sztuki świeckie. W XV w., na wzór rzemieślniczych gildii, powstawały izby retoryków, które do XVII w. zdominowały życie kult. w Niderlandach, retorycy tworzyli anonimowo misteria, mirakle (Mariken van Nieumeghen 1514) i moralitety (Elckerlijc przed 1495). Twórczość łac. humanistów (Erazm z Rotterdamu, J. Secundus, J. Dousy, J. Lipsius) wywarła ogromny wpływ na życie umysłowe Europy na przeł. XV i XVI w. Renesans rozwijał się przede wszystkim w miastach: Antwerpii (drukarnia Ch. Plantina), Leuven (krąg Lipsiusa), Lejdzie (Secundus), Amsterdamie (D. Coornhert), Muiden (P. Hooft). Początkom renesansu towarzyszyła walka sztuki retoryków i sztuki renesansowej. Aktualne spory rel. i nar. odzwierciedlały antyhiszp. pieśni powstańców, tzw. gezów (Guezenliedboek 1574), kalwińskie pisma polemiczne (Ph. van Marnix van Sint-Aldegonde) i poezja kontrreformacyjna (A. Bijns).
Wśród centrów kult. i polit. złotego wieku na czoło wysunęły się Zelandia i Holandia, w której osiedliła się większość polit. i rel. emigrantów z pd. Niderlandów, i odtąd można mówić w węższym znaczeniu o literaturze hol. bądź flamandzkiej. W 1626-37 powstał przekład Biblii, rozwijały się poezja moralizująca (J. Cats), liryka (P.C. Hooft, C. Huygens), dramat o tematyce bibl. (J. van den Vondel), nar. komedia (G.A. Bredero). W XVIII w., w tzw. okresie peruk, popularność zyskała arkadyjska poezja rokokowa (H. Poot), a obok niej - tłumaczenia i przeróbki utworów obcych, gł. komedii Moliera (P. Langendijk); wg fr. i ang. wzorców oświec. powstawały rozprawy encyklopedyczne i czasopisma zw. spektatoralnymi ("De Hollandse Spectator", wyd. 1731-35 przez J. van Effena). Na przeł. oświecenia i preromantyzmu odnowę zwiastowały: poezja dla dzieci H. van Alphena, obyczajowa powieść mieszczańska (E. Wolff i A. Deken), powieść sentymentalna (R. Feith) oraz poezja preromant. (W. Bilderdijk, E. Post). Romantyzm w Holandii przejawił się w sporach rel.-polit. w łonie kalwinizmu (I. da Costa) i katolicyzmu (P.P.M. Alberdingk Thijm). Programowy postulat D. van Lennepa, by rodzimą historię i ojczysty krajobraz traktować jako źródła inspiracji, zaowocował powstaniem powieści hist. (J. van Lennep, A.L.G. Bosboom-Toussaint). Naśladownictwo obcych wzorów romant. piętnowano w licznych utworach satyr. (F. Haverschmidt) i prozie humorystycznej (N. Beets). Idee tzw. nar. romantyzmu (walka z zaściankowością oraz przeciętnością w literaturze) głosili E.J. Potgieter i C. Busken Huet. Około poł. XIX w. w prozie nastąpił rozwój tendencji realist., zaczęła dominować tematyka obyczajowa (N. Beets, najwybitniejszy pisarz romant. - Multatuli). Rewolucja belg. 1830 i podział Królestwa Niderlandów wpłynęły na wzrost świadomości nar. i językowej wśród Flamandów; odrodzenie literatury i języka flam. nastąpiło za sprawą romantyków walczących o miejsce dla kultury flam. w nowo powstałym państwie belg. (J. Willems, A. Rodenbach, H. Conscience, G. Gezelle).
W latach 80. XIX w. w Holandii zrodził się ruch odnowy lit. w duchu estetyzmu zainicjowany przez czł. awangard. grupy Tachtig, związanych z pismem "De Nieuwe Gids" (W. Kloos, H. Gorter, A. Verwey, F. van Eeden); ruch wspierali powieściopisarz L. Couperus i dramaturg H. Heijermans. We Flandrii centrum flam. odnowy stało się pismo "Van Nu en Straks" (A. Vermeylen, K. van de Woestijne, S. Streuvels, H. Teirlinck). Na przełomie wieków rozwinął się modernizm; pokolenie modernist. w Holandii wyrażało w twórczości niezaspokojone pragnienia lub filoz. rezygnację (P. Boutens, J. Leopold, H. Roland Holst-van der Schalk), neoromant. reakcją na naturalizm była liryczno-nastrojowa proza A. van Schendela. Bliskie neoromantycznym idee głosili Poeci Ruchu (J. Bloem, A. Roland Holst) skupieni wokół pisma "De Beweging", propagującego lirykę światopoglądową i filoz. o klas. zwartości słowa. W Belgii dekadencka grupa pisarzy Boomgaard, skupiona wokół pisma o tej samej nazwie, głosiła hasła estet. i przeciwstawiała się tendencjom nar. i romant. w literaturze. W neutralnej Holandii konsekwencje I wojny świat. uwidoczniły się w powrocie do tradycji indywidualnej liryki światopoglądowej (M. Nijhoff), a w szczególności w tzw. ekspresywnym witalizmie (H. Marsman); obok nurtu Nieuwe Zakelijkhed (F. Bordewijk) odżyły w okresie międzywojennym: powieść hist. (S. Vestdijk), poezja eksperymentu słownego (G. Achterberg) oraz esej (M. ter Braak, E. du Perron).
We Flandrii, w dużo większym stopniu niż w Holandii, rozpowszechniły się wpływy nowych eksperymentalnych prądów literackich. Twórcą ekspresjonizmu flam. był P. van Ostaijen; barok.-ekspresjonist. eksperymenty realizował w poezji M. Gijsen (po II wojnie świat. znany prozaik). Poziom eur. osiągnęły powieści regionalne F. Timmermansa i E. Claesa. Lata II wojny świat. przyniosły głośny pamiętnik A. Frank, proza powojenna utrwaliła atmosferę pierwszych lat pokojowych (G. Reve) i przemiany obyczajowe (A. Blaman, J. Wolkers). Do najwszechstronniejszych prozaików hol. zalicza się H. Mulischa i W. Hermansa. W twórczości prozaików flam. znalazły odbicie zarówno kwestie etyczne (Gijsen), jak i społ. (L.P. Boon), rozwinął się nurt realizmu magicznego (J. Daisne, H. Lampo) i tzw. nowa powieść (I. Michiels). Przełom w poezji hol. uwidocznił się w eksperymentatorskich dokonaniach Ruchu Lat 50. (Lucebert, G. Kouwenaar, R. Campert), walczącego o autonomię słowa poetyckiego. W latach 60. i 70. zaznaczyli swą obecność poeci neorealist. nawiązujący do tradycji dadaizmu i surrealizmu (hol. - J. Bernlef, K. Schippers; flam. - H. de Coninck); wśród współcz. flam. prozaików eksperymentatorów wyróżniają się H. Claus i W. Ruyslinck.
D. i N. MORCINIEC Historia literatury niderlandzkiej, Wrocław 1985.
|
|
 |
|
|
Design by Mariusz & KaCzOr
|
|
|
|
